خراسان غربی (ایالت نیشابور)؛ این ناحیه یا بخشی از آن، در دوران پیش از اسلام ابرشهر نام داشت و یکی از مناطق ایران‌زمین در دوران هخامشیان، سلوکیان و اشکانیان بوده‌است.[1] در دوره پارتیان (اشکانیان)، ناحیه رِیوَند نیشابور یکی از نیایشگاه‌ها و زیارتگاه‌های مشهور ایران باستان به شمار می‌آمد و آتشکده آذربرزین مهر که در نزد پارت‌ها احترام بخصوصی داشت، در کوه رِیوَند جای داشت و وجود این آتشکده، زائران بی‌شماری را در سرتاسر دوره پارتی به این منطقه می‌کشانید.[2] ابرشهر، در طی دوران اشکانی، رونقی فراوان یافت؛ چنان‌که در پایان عهد اشکانیان و آغاز روزگار ساسانیان، منطقه‌ای شناخته شده بود.[3]

در دوره ساسانیان؛ خراسان، یکی از چهار استان مهم کشور به شمار می‌آمد؛ این استان، به چهار بخش تقسیم می‌شد و این بخش‌ها عبارت بودند از: مرو، نیشابور، هراتو بلخ.[4] از دوره ساسانیان است که این ناحیه، برگرفته از نام شاپور ساسانی، نام نیوشاپوهر (نیشاپور، نیشابور) گرفته و به عنوان کرسی ولایت ابرشهر[5] دوره رونق روزافزون خود را آغاز نمود. طبری، ابرشهر (نیشابور) را در کنار مرو، بلخ، گرگان، سیستان و خوارزم، جزو متصرفات اردشیر بابکان، بنیان‌گذار سلسله ساسانیان آورده و در کتیبه? شاپور در کعبه زرتشت، نام ابرشهر، نیز در حدود مرزهای ایرانشهر و از باج‌گذاران ساسانی ذکر شده‌است. ابرشهر در این زمان، یکی از استان‌های وسیع مملکت محسوب می‌شد[3] و ارغیجان، اسپراین، جوین، بیهک، بیهق، باخرز، خواف، زوزن، زام (جام) و زاوه، رستاک‌های مهم آن بودند.[6] مرزبان یا فرمانروای این منطقه، دارای لقب اختصاصی کنارنگ بود.[7] در این دوران، حاکمانی که از خانواده سلطنت بودند لقب «شاه» داشتند و نیشابور یکی از ولایت‌های 26گانه در ایران بود که حاکم آن، شاه نامیده می‌شد.[8]

منابع:
1. بهزاد نعمتی. نام‌شناخت؛ ابرشهر، نیشابور. . خراسان‌پژوهی، ش. شماره 2 (سال اول، پاییز و زمستان 1377): ص193.
2. مری بویس. زردشتیان؛ باورها و آداب دینی‌آن‌ها. ترجمه? ترجمه عسگر بهرامی. تهران: انتشارات ققنوس، 1389. ص117.
3. دانشنامه ایران. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1384. ص111.
4. دانیل آل آلتون. تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در آغاز حکومت عباسیان. ترجمه? مسعود رجب‌نیا. تهران: شرکت سهامی انتشار، 1367. ص12.
5. ایران در زمان ساسانیان. ترجمه? رشید یاسمی. تهران: صدای معاصر، 1393. ص161.
6. تاریخ فرهنگ و تمدن ایران در دوره ساسانیان. تهران: فرهنگ مکتوب، 1385. ص25.
7. ایران در زمان ساسانیان. ترجمه? رشید یاسمی. تهران: صدای معاصر، 1393. ص98.
8. تاریخ ایران باستان. تهران: دنیای کتاب، 1375. ج4، ص 2848-2849.